Quirós

Mapa parroquial de Quirós

Los 208,79 km² de Quirós alcuéntrense na fastera norte de la Cordillera Cantábrica y tan percorríos polos valles del ríu Ricabu y del ríu Lindes, que se xunen nel llugar de Santa Marina (parroquia de Bárzana), pa formar el ríu Quirós. El puntu de másimu altor ye'l picu El Fontán, de 2.417 metros. Llenda al Norte con Santu Adrianu y Morcín, al Este con Morcín, Riosa y Ḷḷena, al Sur con Ḷḷena y Lleón y al Oeste con Proaza y Teberga.

Tien una población de 1.341 persones (749 homes y 592 muyeres) y una densidá de 6,78 hab/ km². El principal noyu poblacional ye la villa capital de Bárzana, con 276 habitantes.

Dende la dómina de la monarquía asturiana, tres diverses donaciones de los reis Ordoño I (858) y Alfonso III (875), el territoriu ye propiedá del obispáu uvieín, que nomaba rexidores d'ente los miembros de la familia Bernaldo de Quirós. Felipe II venderá'l la Cédula de Llibertá al conceyu nel 1587, dempués de la desamortización de 1579. Pese a que se constituirán nuevos órganos de gobiernu y representación na Xunta Xenral del Principáu, la familia Bernaldo de Quirós caltendrá la so influencia hasta bien entráu'l sieglu XX.

Quirós algamó la oficilidá del usu de los topónimos tradicionales pal conceyu pol Decretu 124/2010 del 15 de setiembre, espublizáu nel BOPA númberu 228 del 1 d'ochobre d'esi mesmu añu, quedando les formes aprobaes pola toponimia asoleyaes nel ANEXU que completa al decretu.

Quirós tien trece parroquies:

NOME	SUPERFICIE	POBLACIÓN
Las Agüeras	15,89	162
Arroxo	3,42	79
Bárzana	17,40	371
Bermiego	9,76	75
Casares	19,91	83
Chanuces	9,25	41
Cienfuegos	22,73	81
Ḷḷindes	38,72	82
Murieḷḷos	2,83	28
Nimbra	14,98	126
Pedroveya	11,36	33
Ricao	28,06	82
Salceo	14,48	109

Mapa parroquial de Quirós, dixebráu por colores

Santu Adrianu

Mapa parroquial de Santu Adrianu

Esti conceyu ye mui accidentáu, como resultáu del encuentru ente les sierres del Aramo y l'Oral, que son atravesaes pol calce del ríu Trubia y que tienen el másimu altor nel monte Grandamiana, con 806 metros. Esta territoriu monañosa tien una superficie de 22,60 km² y llenda al Norte con Uviéu, al Este con La Ribera y Morcín, al Sur con Quirós y Proaza y al Oeste con Grau.

Tien una población total de 248 habitantes (129 homes y 119 muyeres), siendo'l tercer conceyu menos habitáu del país, con una densidá de 10,97 hab/ km². La capital, el llugar de Villanueva, ye'l noyu más habitáu colos sos 106 habitantes.

La hestoria d'esti conceyu ta mui apagada al monasteriu de Santu Adrianu de Tuñón, que-y da nome. La ilesia prerrománica desti centru de poder fue inaugurada pol rei Alfonso III el Magnu y la so esposa doña Ximena y consagrada polos obispos d'Uviéu, Tui, Astorga y Iria Flavia. Un castiellu la zona, el de Buanga, va ser testigu del llevantamientu del noble asturianu Gonzalu Peláez escontra'l rei lleonés Alfonso VII, mientres el sieglu XII. Pal siguiente, el territoriu cai en manes de la mitra uvieína, que nomaba correxidores d'ente la nobleza la zona. La desamortización de Felipe II, en 1579, permitió a los habitantes de Santu Adrianu mercar les tierres y, d'esta miente, formar un conceyu independiente con xurisdicción propia y con capital en Villanueva. La política de reagrupamientu de los cotos municipales escomencipiada nel sieglu XIX, fai que'l territoriu de Santu Adrianu camudé, perdiendo'l cotu de Llinares (que va Proaza) y el de La Mortera (que va pa La Ribera), pero ganando'l de Llavares, que se constituírá en parroquia; en 1859, les parroquies de Proacina y Caranga, integraránse nel conceyu de Proaza; por último, San Adrianu'l Monte dixébrase del conceyu pa entrar a formar parte'l de Grau.

La Xunta Asesora de la Toponimia yá concluyera'l so trabayu d'investigación de los nomes tradicionales del conceyu Santu Adrianu y tase a la espera de que'l Conseyu de Gobiernu dea'l pasu pa oficializalos.

Santu Adrianu tien cuatro parroquies

NOMES	SUPERFICIE	POBLACIÓN
Castañéu'l Monte	4,28	29
Llavares	3,67	47
Tuñón	11,29	66
Villanueva	3,36	106

Mapa parroquial del conceyu de Santu Adrianu, dixebráu por colores

La Ribera

Mapa parroquial de La Ribera

Esti conceyu alcuéntrase en buena parte nun valle poco pronunciáu del ríu Nalón, siendo esta ribera la que-y da nome. Los sos 21,98 km² asítiense nel centru del territoriu asturianu, llendando pol Norte y l'Este con Uviéu, pol Sur con Mieres y Morcín y pol Oeste con Santu Adrianu. Tien el so mayor altor nos 648 metros del monte Mandarrón.

Hai censaos 1.989 riberanos (1.020 homes y 969 muyeres), colo que la densidá de población ye de 90,99 hab/km². El nucleu de población más bayurosu ye la capital, el llugar de Soto Ribera, con 389 vecinos.

El territoriu yera de realengu mientres la dómina de la monarquía asturiana, que fue donando y cediendo terrenos al obispáu uvieín, hasta que'l dominiu eclesiásticu llegó a ser total, a partir del sieglu XII y hasta'l XVI, cuando la desamortización de los bienes de la Ilesia aprobada por Felipe II en 1759 dio pie a la xente llano a comprar la tierra y creyar un conceyu independiente. Cada 1 de marzu, aconceyábense en La Barquera los representantes de les parroquies poles que se dixebró el conceyu (primero tres: la de Palombar, la de Güeñu y Ferreros y la de Soto; dempués otres dos más: la de Teyego y la de Fresnéu y Sardín, pa escoyer los cargos municipales; los xueces yeren escoyíos por turnu. El territoriu municipal complatarase nel siglu XIX cola política de reagrupamientu de cotos: algamará de Santu Adrianu'l cotu de La Mortera, que s'integrará na parroquia de Palombar, y perdera'l cotu de Llavares, que dirá pa Santu Adrianu.

La Ribera tien los topónimos tradicionales oficiales dende la espublización del Decretu 128/2006 del 21 d'avientu nel BOPA númberu 5 del 8 de xineru del 2007. Les formes aprobaes pola Xunta Asesora de Toponimia quedaron asoleyaes nel ANEXU al decretu.

La Ribera tien cinco parroquies:

NOMES	SUPERFICIE	POBLACIÓN
Ferreros	4,32	815
Palombar	5,88	157
Perera	2,49	400
Soto Ribera	3,51	399
Teyego	5,78	218

Mapa parroquial de La Ribera, dixebráu por colores

Morcín

Mapa parroquial de Morcín.

Esti conceyu asítiase na fastera central del territoriu asturianu y cuenta con una superficie de 50,05 km², mui montañosa, col picu La Madalena (Monsacro) nel centru'l conceyu y La Gamonal, de 1712 metros, como másimu altor. Llenda al Norte con La Ribera, al Este con Mieres, al Sur con Riosa y al Oeste con Quirós y Santu Adrianu.

En Morcín viven 2.921 persones (1.458 homes y 1.463 muyeres), lo que fai una densidá de población de 57,34 hab/km². El noyu más habitáu ye'l llugar de Santolaya, la capital, con 568 habitantes.

Diverses donaciones a la ilesia de San Salvador d'Uviéu por parte de diferentes miembros relacionaos cola monarquía asturiana, ficieron que la mayor parte'l territoriu morciniegu fuere cotu episcopal. La situación camuda cola desamortización fecha pol rei Felipe II, en 1579, momentu cuando los vecinos merquen la propiedá de la tierra. En 1827, el cotu de Peñerudes incorpórase al conceyu de Morcín, dempués de tener furrulao de forma independiente dende la Edá Media. Esti fechu completó la formación del territoriu.

El Decretu 36/2007 del 12 d'abril, asoleyáu nel BOPA númberu 102 del xueves 3 de mayu, establez como oficiales los topónimos tradicionales asturianos nel conceyu, quedando espublizaos nel ANEXU 1 al mesmu.

Morcín tien siete parroquies:

NOMES	SUPERFICIE	POBLACIÓN
Argame	3,75	209
La Foz	11,17	1.011
Peñerúes	4,76	202
La Piñera	7,01	255
San Esteban	2,95	246
San Sebastián	14,21	171
Santolaya	6,20	827

Mapa parroquial del conceyu de Morcín, dixebráu por colores

Riosa

Mapa parroquial de Riosa

Riosa ye un conceyu uniparroquial del centru d'Asturies, con una superficie de 46,49 km², mui accidentada, polos cordales del Aramo y del Angliru, tando'l so mayor altor nel cabu Las Xistras, de 1.775 metros. Llenda al Norte con Morcín, al Este con Mieres, al Sur con Ḷḷena y Quirós y al Oeste con Quirós otra vuelta.

El conceyu tien una población de 2.187 habitantes (1.102 homes y 1.085 muyeres), lo que fai una densidá de 49,62 hab/km². El nucleu más habitáu ye la villa de L'Ará, con 718 habitantes, mientres que la capital, la villa de La Vega, tien 355.

Nel añu 857, Ordoño I dona'l valle del ríu Riosa, del que recibe'l nome'l conceyu, a la ilesia de San Salvador d'Uviéu, quedando en propiedá arzobispal hasta que la desamortización de Felipe II, en 1579, permite la compra del tarrén polos vecinos (fechu que se produz el día 17 d'avientu) y la constitución d'un conceyu, con capital en Felguera. Al conceyu incorporarase dempués el cotu de Ḷḷamo. L'actividá económica principal seldrá la ganadería hasta'l sieglu XIX, cuando se torne a la minería del carbón, pola influyencia de la Real Fábrica d'Armes Trubia; poro, nel 1880, tamién camudará la capital a La Vega, de más fácil accesu pal tren.

Nel BOPA númberu 52 del llunes 3 de marzu, apaez el Decretu 13/2008 del 5 de febreru pol que Riosa adopta los nomes tradicionales del conceyu como oficiales. Les formes aprobaes pola Xunta Asesora de la Toponimia tan asoleyaes nel mesmu boletín como ANEXU al decretu.

Riosa tien una parroquia.

NOME	SUPERFICIE	POBLACIÓN
Riosa	46,49	2.187

Mapa parroquial del conceyu de Riosa, dixebráu en colores

Mieres

Mapa parroquial del conceyu de Mieres

Esti conceyu alcuéntrase nel terciu central de la xeografía asturiana, llendando al Norte con La Ribera, Uviéu y Llangréu, al Este con Llangréu tamién y Llaviana y Samartín del Rei Aurelio, al Sur con Ḷḷena y Ayer, y al Oeste con Morcín y Riosa. La superficie, de 146,03 km², ta percorría pol valle del ríu Caudal y atopa'l másimu altor nel Cordal d'Urbiés, de 1.159 metros.

Hai censaos 43.688 mierenses (20.761 homes y 22.972 muyeres), polo que'l conceyu tien una densidá de población de 299,17 hab/km². Ye'l sestu conceyu más habitáu d'Asturies. El noyu más pobláu ye la villa capital de Mieres del Camín, con 24.735 habitantes.

El conceyu de Mieres ye reciente, surdiendo como tal de la Real Orde del 14 d'abril de 1836, mientres la rexencia de la reina María Cristina. Enantes, el territoriu mierense taba incluyíu al conceyu de Ḷḷena, dende que, en 1266, el rei Alfonso X-y otorgara la carta puebla. Sicasí, el núcleu de Mieres tuvo muncha importancia dientro del ramal de la Ruta Xacobea que xunía Lleón con Uviéu, polo que se conoz como Mieres del Camín.

Mieres, pol Decretu 9/2009 del 4 de febreru, espublizáu nel BOPA númberu 36 del vienres 13 de febreru, tien como oficiales los nomes de sitiu tradicionales que fueron axuntaos al decretu nel ANEXU 1 y aprobaos pola Xunta Asesora de la Toponimia.

Mieres tien dieciséis parroquies, anque Mieres del Camín ta dividía en dos: la villa y l'estrarradiu.

NOMES	SUPERFICIE	POBLACIÓN
Baíña	6,07	310
Cuna	5,26	482
Figareo	6,17	2.428
Gaḷḷegos	11,33	296
Lloreo	9,52	613
Mieres (estrarradiu)	7,39	1.490
Mieres	2,32	24.735
La Peña	6,78	949
La Rebollá	2,84	385
Santa Cruz	3,75	1.103
Santa Rosa	24,99	1.761
Santuyano	2,63	1.215
Siana	10,53	962
Turón	25,30	4.268
Urbiés	17,30	340
Uxo	3,85	2.333

Mapa parroquial de Mieres, dixebráu en colores